ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑ: ΜΕΝΩ ή ΦΕΥΓΩ;

Το δίλημμα των καιρών, μηχανισμός της εξουσίας

O ιστορικός Κωστής Μοσκώφ, περιέγραφε πως η ιστορική πορεία διαμόρφωσης του Ελληνισμού, χαρακτηρίστηκε από έναν συλλογικό μηχανισμό αντιμετώπισης των περιόδων κρίσης.

Οι Έλληνες είτε ανέβαιναν στο βουνό, επιβιώνοντας στις ορεινές κοινότητες ή γίνονταν αντάρτες, είτε έφευγαν στο εξωτερικό, ζητώντας διέξοδο στην μετανάστευση, δημιουργώντας παροικίες. Άλλωστε ας θυμηθούμε το δίπολο με το οποίο μεγαλώσαμε και το οποίο αναφερόταν τόσο στου «Διγενή τα κάστρα»,τις ορεινές αυτόνομες κοινότητες, την κλεφτουριά και τους αντάρτες, όσο και τον ελληνισμό της διασποράς ή τους «άξιους» Έλληνες που διέπρεψαν στο εξωτερικό, επειδή η «μίζερη» Ελλάδα, δεν τους έδινε την δυνατότητα αυτή. Ξέχωρα, από τις ιδεολογικές καταβολές των δυο πλευρών, η ιστορία του Ελληνισμού, μοιάζει να δικαιώνει τον Μοσκώφ.

Τολμώντας να διευρύνουμε τη θέση του, θα λέγαμε πως αναφερόταν, σε μια μορφή συλλογικού ασυνειδήτου συνέχειας του κάθε λαού, που διαμορφώνεται σύμφωνα με τη γεωγραφική του θέση, την γεωμορφολογία του εδάφους, τους υλικούς και ιστορικούς όρους γέννησής του, την ψυχοσύνθεση , τον τρόπο παραγωγής, την μυθιστορία και τις παραδόσεις τους, κ.α.

Ας προσέξουμε άλλωστε, το πως διαφορετικοί πολιτισμοί (είτε ως έθνη, είτε ως λαοί, είτε ως κρατικές οντότητες, κλπ) διαμορφώνονται στο διάβα της ιστορίας τους με διαφορετικούς φαντασιακούς συλλογισμούς.

Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, πως ο νέο-αμερικανικός ιμπεριαλισμός(πολιτικός ή οικονομικός), συνδεόταν με την τάση επέκτασης και κατάκτησης, η οποία ιστορικά έχει τις ρίζες του στις τεράστιες εκτάσεις που έπρεπε να κατακτήσουν οι αποικιοκράτες, για να ξαναθυμηθούμε το «Πως κατακτήθηκε η Δύση» . Αντίστοιχα, κάποιοι πολιτισμοί έχουν μια περισσότερο κυκλική και όχι γραμμική φιλοσοφία, τόσο στους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς όσο και στην καθημερινότητά τους ( Κινέζοι, Ιάπωνες, κ.α). Επίσης, πρώην αχανείς δεσποτικές αυτοκρατορίες είχαν μια συγκεντρωτική τάση ανάπτυξης, που επηρέαζαν ακόμα και επαναστατικές απόπειρες στην ιστορία (Ρωσία, Κίνα, κ.α).

Στην περίοδο που ζούμε, ο ταξικός νέο-αποικισμός της χώρας μας και η επίθεση του κράτους στα 2/3 της κοινωνίας, έχει ενεργοποιήσει τον ίδιο μηχανισμό επιβίωσης. Συχνά, παίρνει την μορφή διλλήματος: Μένω ή Φεύγω; και τροφοδοτεί την ανάλυση της κρίσης και την αντίσταση σ’αυτήν, με νέα δεδομένα, τόσο πολιτικά όσο και ανθρωπολογικά.

Πολλές κινήσεις που ξεπηδούν από διαφορετικές μορφές της Αριστεράς, ορθώς διατυπώνουν το παραπάνω ερώτημα, εφόσον η μετανάστευση χιλιάδων νέων(φτάνουν περίπου τους 200.000, τα τελευταία τρία χρόνια), εξειδικευμένων επιστημόνων ή μεμονωμένων ανθρώπων και οικογενειών που βιώνουν οικονομικό αδιέξοδο, εντάσσεται στον διεθνή ταξικό καταμερισμό του κεφαλαίου και τη νέα αποικιοκρατία που συνεπάγεται.

Το άγγιγμα του θέματος, είναι πολύ λεπτό και συναισθηματικά «εύφλεκτο», όπως όλα τα ζητήματα που συνυπάρχουν η προσωπική επιβίωση και η ανάγκη για συλλογικό όραμα.

Πάντως η τεράστια έκταση του θέματος, δικαιώνει γνώστες τόσο της Αποικιοκρατίας και των εθνικοταξικών απελευθερωτικών κινημάτων, όπως ο Φραντς Φανόν, ή του Ιμπεριαλισμού, όπως ο Μαρξιστής οικονομολόγος Τζέημς Πέτρας ή ο ιστορικός Νίκος Ψυρούκης.

Η Ελλάδα, αντιμετωπίζει μια πολλαπλή κρίση, που εκφράζεται και μέσω μιας νέας αποικιοκρατίας από τις καπιταλιστικά κυρίαρχες χώρες του Κέντρου, προεξάρχουσας της Γερμανίας, στην παρούσα συγκυρία. Το ζήτημα της κρίσης δεν εξαντλείται σε αυτό, όμως δεν παύει να είναι μια από τις πιο καθοριστικές πλευρές της.

Η αναμέτρηση με την παράδοση της «επιβίωσης» μας ως λαού: «αντάρτης» ή «μέτοικος», παραμένει πάντα μια προσωπική απόφαση και επιλογή, που σίγουρα θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό στην κάθε περίπτωση.

Είναι χρήσιμο όμως να δούμε κάποιες ποιοτικές αλλαγές, που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στο ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο και φωτίζουν από άλλες οπτικές γωνίες το ζήτημα.

1. Το παραπάνω δίλημμα της ελληνικής κρίσης και κατ’επέκταση και η μετανάστευση, εντάσσεται μέσα στο συνολικότερο πλαίσιο της «φιλελεύθερης» παγκοσμιοποίησης, η οποία ξεκίνησε με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Η ιδεολογική κυριαρχία του μονοπολικού, ομογενοποιημένου κόσμου, εκφράστηκε τόσο από τα δεξιά, όσο και από τα αριστερά.

Η ιμπεριαλιστική και ταξικά, νεοφιλελεύθερη, «ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, εμπορευμάτων και ανθρώπων», συνηχούσε με τις μεταμοντέρνες «αριστερές» διακηρύξεις περί «πολιτών του κόσμου», «ατομικών» δικαιωμάτων, «παγκόσμιας πατρίδας», κλπ, κλπ , έστω και αν έπαιρναν, αρχικά, μορφές ενάντια στην παγκοσμιοποίηση.

2. Το ιδεολογικό έδαφος, για την μετακίνηση πληθυσμών, είχε στρωθεί. Δεν έχει σημασία ο τόπος, αλλά το μετακινούμενο άτομο. Η πολυσύνθετη έννοια της πατρίδας ή η σημαντικότητα του γενέθλιου εδάφους, σχετικοποιείται και αποδυναμώνεται. Ουσιαστικό είναι το αέναο «ταξίδι» της προσωπικής επιβίωσης ή επιτυχίας, όπου γής, οπότε είναι ασήμαντη πια η υπεράσπιση της πατρίδας και του τόπου, ακόμα και ως προυπόθεση για την ταξική ή «οντολογική» απελευθέρωση του ανθρώπου. Σημαντική, είναι η «εξαγωγή» της καταξίωσης ή της ταξικής απελευθέρωσης, σε καθαρά προσωπικό και α-εθνικό επίπεδο.

3. Η τεράστια αυτή πλανητική αλλαγή, επηρέασε και την αντίσταση των λαών, καθώς ελάχιστα αυθεντικά λαϊκά αντάρτικα, εκφράστηκαν την τελευταία δεκαετία, σε σχέση με τα χρόνια του ’60 και του ΄70. Τότε τα δυτικά κινήματα αμφισβήτησης, αναφέρονταν και στον αγώνα των γηγενών πληθυσμών που έμεναν να αντισταθούν στον τόπο τους. Στις μέρες μας, «επαναστατικό» υποκείμενο, είναι πια όσοι φεύγουν, μεταναστεύουν (στο πλαίσιο αυτό, ταυτίζεται η έννοια του πρόσφυγα με τον οικονομικό μετανάστη, κάτι το οποίο έχει διαφορετικές αφετηρίες και προσδιορισμούς)

Η μεταμοντέρνα σχετικότητα των εννοιών «πατρίδα», «τόπος», «πολιτισμός», «αντίσταση», μαζί με την ηγεμονία των «Δυτικών ιδεών» και του καπιταλισμού, ωθεί ανθρώπους να διοχετεύουν τεράστια ποσά για την μετανάστευσή τους και όχι για την οργάνωση πατριωτικών και λαϊκών κινημάτων αντίστασης, από τους λαούς του τρίτου κόσμου.

Επιπλέον, σε αντίθεση με την παλιά μετανάστευση, όπου οι κοινότητες των μεταναστών, οργάνωναν «αντιστασιακό» αγώνα, καμπάνιες, κ.α, για την απελευθέρωση της πατρίδας τους, στις νέες συνθήκες, οι κινητοποιήσεις τους αναφέρονται σχεδόν αποκλειστικά , στις συνθήκες της χώρας υποδοχής.

Η ποιοτική αυτή διαφορά, δείχνει την νίκη του εκσυγχρονιστικού μηδενισμού – όπως περιέγραφε ο Νίκος Ψυρούκης – πάνω σε έννοιες όπως, η τάξη, η πατρίδα, ο αντι-ιμπεριαλισμός, η εθνική απελευθέρωση, κ.α.

4. Η ταξική απάντηση του κεφαλαίου στην εργατική τάξη και τις κατακτήσεις της, ιδιαίτερα στον δυτικά αναπτυγμένο κόσμο, εκφράστηκε και μέσω της τεράστιας μετανάστευσης πληθυσμών. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο Μπλέρ και οι επιτελείς του, μιλούσαν για την ανάγκη να εισαχθούν ξένοι εργάτες (εκτεθειμένοι βέβαια, στην εργοδοτική χειραγώγηση και εκμετάλλευση) προκειμένου να «σπάσει η εσωτερική ακαμψία της εργατικής τάξης», καθώς θεωρούσαν πως ο μισθός ήταν άκαμπτος και έπρεπε να γίνει ελαστικός.

Το κεφάλαιο απαντούσε, μέσω της παγκοσμιοποίησης στα προβλήματα κερδοφορίας του. Παράλληλα, έπρεπε να κρατάει ανοικτή την συνεχόμενη ροή μεταναστών, ώστε να υπάρχει πάντα μια βάση εργαζομένων που ρίχνει συνεχώς τα μεροκάματα και το κόστος εργασίας, εφόσον θα δουλεύει με οποιοδήποτε τίμημα. Έτσι, ακόμα και οι παλιότεροι μετανάστες, που αποκτούσαν δικαιώματα, γρήγορα θα έρχονταν αντιμέτωποι με νέους πιο φθηνούς εργαζόμενους.

5. Στο ίδιο ιδεολογικό πλαίσιο, εντάσσεται και η αποψίλωση των εξαρτημένων – όπως η Ελλάδα – χωρών, από τους νέους τους, που αποτελούν ένα υψηλά εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Βέβαια, ανάμεσα στους νέους που φεύγουν υπάρχουν αυτοί που το στοίχημα της επιστροφής είναι διαρκές και συνδέεται με την ελπίδα μιας «αναγέννησης» της χώρας και αυτοί που «σαν έτοιμοι από καιρό», παγκοσμιοποιημένοι «επιστήμονες», λοιδορούν την κατάντια της Ελλάδας και αν ποτέ γυρίσουν, αυτοί ή τα παιδιά τους, θα είναι οι «νέοι Μαυροκορδάτοι» ή οι νέοι προνομιούχοι γιάπηδες της πολιτικής και της οικονομίας.

Το σίγουρο είναι πως πέρα από την υλική ανάγκη του καθενός που είναι υπαρκτή και σεβαστή, ή τις προσωπικές αξίες που διαμορφώνει, μόνο ένας νέος «ριζοσπαστικός και προοδευτικός πατριωτισμός» θα οδηγούσε σε συλλογικές δράσεις και πολιτικές, τέτοιες που θα έκανε τους πιθανούς μέτοικους να μείνουν και να αγωνιστούν για την «Ελλάδα που χάνεται».
Θεωρώ πως ένας τέτοιος νέος πατριωτισμός, θα υπερβαίνει τον διαχωρισμός Αριστερά - Δεξιά, με το νόημα που τον γνωρίσαμε, αλλά θα είναι από "αριστερά", υπό την έννοια, ότι είναι ενάντια στον καπιταλισμό και τις αξίες του.
Δεν είναι τυχαίο πως ελάχιστη μετανάστευση, συναντάμε στη Χώρα των Βάσκων, όπου οι πολίτες αυτο-οργανώνονται με κοινοτικούς και συνεταιριστικούς θεσμούς, στην Βορ. Ιρλανδία, ή σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Σε τόπους, δηλαδή που το εθνικό και το ταξικό ζήτημα, είναι αλληλένδετα και βρίσκονται σε άμεση συνεξάρτηση. Στην Ελλάδα, το ζητούμενο είναι να το καταλάβει και η όποια "αριστερή πρόταση" θέλει να αποκαλείται ριζοσπαστική.

Δημ. Ναπ. Γιαννάτος

Πολλά ευχαριστώ στους: